Απώλεια και πένθος
"Ο θάνατος δεν φτάνει παρά μόνο μία φορά, όμως γίνεται αισθητός κάθε στιγμή της ζωής. Είναι πιο σκληρό να τον φοβάσαι παρά να τον υποφέρεις. "
- Ζαν ντε λα Μπριγέρ -
Η λέξη απώλεια έχει προέλθει από την αρχαιοελληνική απόλλυμι ή απολλύω που σημαίνει πεθαίνω, χάνω, εκλείπω, εξαφανίζω. Στην νεοελληνική είναι γνωστές οι εκφράσεις απολλύω, απολεσθέντα αντικείμενα, απολωλώς πρόβατο κ.λ.π. Η απώλεια σαν γεγονός είναι συνυφασμένη με την ζωή, εφόσον για κάθε εξελικτικό βήμα που κάνει ο άνθρωπος χάνει, αφήνει πίσω του δηλαδή, κάτι άλλο. Ακόμη και την στιγμή της γέννησής μας, χάνουμε την ασφάλεια και την ζεστασιά της μήτρας ή όταν αρχίζουμε να περπατάμε αποχωριζόμαστε την μητρική αγκαλιά. Σε μεγαλύτερες ηλικίες, αποχωριζόμαστε το σπίτι μας για να σπουδάσουμε ή πολλές φορές και την πόλη ή την χώρα που γεννηθήκαμε για να εξελιχθούμε σε προσωπικό ή σε επαγγελματικό επίπεδο.
Η απώλεια μπορεί να προκαλέσει αντίστοιχα κάποιο μικρό ή μεγαλύτερο ψυχικό κόστος, ανάλογα με την βαρύτητα και την σημαντικότητα που έχει. Κάποια γεγονότα που προκαλούν απώλεια και μας κάνουν να νοιώθουμε πένθος θα μπορούσαν να είναι: η αλλαγή χώρου κατοικίας ή εργασίας, ένας χωρισμός ή ένα διαζύγιο, η ρήξη με κάποιο σημαντικό πρόσωπο της ζωής μας, όταν φεύγουν τα παιδιά από το πατρικό σπίτι και φυσικά ο θάνατος.
Σύμφωνα με την ψυχίατρο Elisabeth Kubler-Ross (1969) η οποία ασχολήθηκε ιδιαίτερα με το πένθος, υπάρχουν πέντε στάδια κατά οποία ο άνθρωπος διαχειρίζεται την απώλεια.
- Άρνηση: Όπου μας είναι ιδιαίτερα δύσκολο να αποδεχθούμε το γεγονός.
- Θυμός: Θυμώνουμε για το γεγονός κι ο θυμός μπορεί να είναι γενικευμένος ή στοχευμένος.
- Διαπραγμάτευση: Αρχίζουμε να διαπραγματευόμαστε μέσα μας με την οδυνηρή πραγματικότητα.
- Θλίψη ή κατάθλιψη: Βιώνουμε συναισθήματα θλίψης, στενοχώριας και πόνου για το γεγονός.
- Αποδοχή: Αποδεχόμαστε ότι αυτό συνέβη, κι οδηγούμαστε σιγά σιγά προς την απελευθέρωση.
Τα παραπάνω στάδια δεν βιώνονται από όλους και όλα, αλλά βιώνονται τουλάχιστον τα δύο, κι όχι απαραίτητα με την ίδια σειρά.
Κατά την διαδικασία του πένθους, αρκετές έρευνες έχουν δείξει ότι μπορεί να εμφανιστούν παράλληλα και σωματικά συμπτώματα όπως:
- Διαταραχές στον ύπνο (αϋπνία, υπερυπνία, εφιάλτες).
- Διατροφικές διαταραχές ( υπερφαγία ή ανορεξία) με αντίστοιχη αύξηση ή απώλεια βάρους.
- Αυξημένο άγχος με συμπτώματα ταχυκαρδίας, εφίδρωσης, σφίξιμο στο στομάχι, πονοκεφάλους ή δυσκολία στην αναπνοή.
- Μειωμένη σωματική ενέργεια κι αποχή από καθημερινές δραστηριότητες.
- Δερματικά προβλήματα ή και απώλεια μαλλιών.
- Μειωμένη ερωτική επιθυμία.
Η θλίψη κι ο πόνος που βιώνονται κατά την απώλεια, καθώς και τα πέντε παραπάνω στάδια είναι φυσιολογικές αντιδράσεις και υγιείς μηχανισμοί αντιμετώπισης. Είναι επίσης απαραίτητα για την υγιή μετάβαση προς μια λειτουργική επανένταξη στην ζωή.
Το πρόβλημα και η ανάγκη για βοήθεια παρουσιάζεται όταν κάποιος προσκολληθεί σε κάποια φάση του πένθους όπως για παράδειγμα το να αρνηθεί να πενθήσει ή να παραμείνει για μεγάλο διάστημα θυμωμένος ή λυπημένος για το γεγονός. Σε αυτή την περίπτωση, στην ουσία αρνείται να προχωρήσει στην ζωή του, παραμένοντας καθηλωμένος στο δυσάρεστο γεγονός, κι εκεί χρειάζεται η παρέμβαση ειδικού.